Şark-ı Karibcilerin Çerkesler için statü talebi dile getiren ilk siyasi belgeyi yayınlaması üzerine İstanbul’daki Çerkes Teavün Cemiyeti harekete geçmiş, Ayan’dan Müşir Fuat Paşa ile Merkez Kumandanı Fevzi Paşa öncülüğünde İstanbul’da bulunan birçok Çerkes ileri geleni ve eşraf bu amaçla 12 Ağustos 1921 Cuma günü bir toplantı yapmış ve geçen yazımızda yayınladığımız beyannameyi yayınlamıştı.

O toplantıyı organize eden önemli şahsiyetlerden Fevzi Paşa’nın İkdam Gazetesi’ne verdiği demeci sadeleştirerek vereceğiz.

***

 “Malumunuz olduğu üzere son zamanlarda şahsiyetleri herkesçe malum kimseler tarafından Çerkeslerin de Türklerden ayrılmak fikrinde olduklarına dair uydurma bazı haberleri ortaya attılar. Halbuki bu sözleri söyleyen veya uyduranların bu gibi fikirler beyan etmeğe katiyen hak ve salahiyetleri yoktur. Binanaleyh bizde sükût ikrardan gelir kaziyesiyle mahkûm olmamak İçin toplanıp efkar-ı umumiyeyi tenvir etmeyi lüzum gördük ve bugünkü gazetelerde okuduğunuz veçhile beyannameyi yazdık.

Şimdiye kadar Çerkesler kat’iyen böyle bir fikir beslememişlerdir. Ve bundan sonra da beslemezler. Çerkeslerin vatanı Kafkasya’dır. Olsa olsa Çerkesler Kafkasya’da bir memleket tesis etmek isterler. Halbuki Çerkesler bunu da arzu etmezler.Vakıa Kafkasya’yı unutamazlar. Fakat burasını da Memalik-i Osmaniye’ye ithal etmek isterler. Size şu kadar söyleyebilirim ki Çerkesler bu memlekete Türklerden daha çok bağlıdırlar. Onun içindir ki bir haksızlık görürlerse şiddetle mukabele ederler. Emin olunuz ki Türkler ağladığı vakit Çerkesler de ağlar. Türkler güldüğü vakit Çerkesler de güler. Onlar ekmeğini yedikleri, suyunu içtikleri bir memlekete nankörlük etmezler, bahusus ki Türkler ve Çerkesler din ile de birleşmişlerdir. Bazı kimselerin yüzünden bütün Çerkesleri itham etmek hiç şüphesiz doğru değildir değil mi? Bu gibi kimseler ki bunlar her kavimde her millette bulunabilir. Hatta Türklerin içinde bile vardır. Sonra Türkler bile iki kısma ayrıldı idi. Nitekim Anadolu’da harb eden bir kimsenin babası Kuvayı İnzibatiye’de hizmet etti.

Şimdi şu zamanda bizim için Çerkeslik, Türklük, Araplık sözleri ayıp şeylerdir. Bizim cümlemizin gayesi vatan ve millet-i İslamiyeyi salaha (iyiliğe, kurtuluşa) erdirmektir. Dinimizin emrettiği veçhile millet, millet-i İslamiye; vatan dar-ı İslam’dır. Binaenaleyh Türk, Çerkes, Arap, Laz gibi sözler millet-i İslamiyeyi tefrike (ayrılığa) düşürmekten başka bir şeye yaramaz. Vaktiyle nasıl şarkta bir Müslüman müteessir olursa onun üzüntüsünü Garp’taki duyar üzülürdü. Şimdi de öyle olmalıdır. Bugün Hıristiyan milletleri bile birleşmeye ve birlik olmaya çalıştıkları bir sırada biz böyle dahili ayrılıklarla uğraşacak olursak hiçbirimiz için felah (kurtuluş)olmaz.

Şayet İstanbul halkı bu uydurulan sözlere inanıp da Çerkeslerin de ayrılmak niyetinde olduğu yanlış düşüncesine sapıyorsa bu çok yazık ve esef verici bir haldir. Mamafih gönül isterdi ki bu vadide ne bu gibi sözler söylenilsin ve ne de bunları tekzibe mecbur olalım.” (Alıntı: Şaduman Halıcı, Ethem, e yayınları, s. 300-301)

***

Bu beyanatı Fevzi Paşa Çerkes Teavün Cemiyeti’nin sözcüsü sıfatı ile İkdam Gazetesine veriyor.

Hayranlıkla yaptıklarını okuduğumuz Çerkes Teavün Cemiyeti’nin maalesef boş bir çuval olduğunu üzülerek öğreniyoruz.

Çerkes Teavün Cemiyeti kuşağının neden aydın bir kadro çıkaramadığını da anlıyoruz. Bugün “Çerkes yediği kabı pislemez” deyişinin de Çerkes Teavün Cemiyetinden bize miras kaldığını öğreniyoruz. Hatta bağımsız bir Kafkasya Hayallerinin de olmadığını öğreniyoruz üzülerek. Fevzi Paşa’nın “Çerkeslerin memleketi Kafkasya’dır.Olsa olsa Çerkesler Kafkasya’da bir memleket tesis etmek isterler. Halbuki Çerkesler bunu da arzu etmezler. Vakıa Kafkasya’yı unutamazlar. Fakat burasını da memalik-i Osmaniye’ye ithal etmek isterler (Kafkasya’yı da Osmanlı Mülküne katmak isterler). Çok net şekilde Şark-i Karibcilerin bunak paşalar diye suçladığı Çerkes Teavün Cemiyeti’nin, istisnalar hariç, Çerkeslik için hiç bir gelecek tasavvurunun olmadığını görüyoruz.