İsimler üzerinden ideoloji üretmek ya da isimleri bir var olma biçimi olarak kutsamak insanoğlunun eski bir antrenmanı. Bin yıllardan beri isimler savaş nedeni bile sayılmış ya da politik duruşların ortaya konmasında belirleyici roller üstlenmiş.
Yunanistan, Batı Trakya'da kendini "Türk" olarak tanımlayan azınlığa ısrarla "Müslüman azınlık" diyor ve bunu Lozan'la gerekçelendiriyor örneğin. Sebebini hepimiz biliyoruz. Türk demeyerek Türkiye ile bir illiyet rabıtası kurulmasını önlüyorlar akıllarınca. Önlenemiyor tabii. Herkes biliyor kimin kim olduğunu.
Bulgaristan'da yaşayan ve buz gibi biliyoruz ki fiziklerinden Slav olduğu anlaşılan, ama kendilerine Türk ve Müslüman diyen azınlığa, dönemin devlet başkanı Todor Jivkov ve Komünist Parti faşistleri "Biz Bulgarız" dedirtmeyi başarabildiler mi? Akın akın Türkiye'ye göç ettiler ama demediler bunu.
Şimdi gelelim Çerkes kamuoyunu son yıllarda "aniden" işgal etmeye başlayan şu Çerkeslik=Adigelik meselesi ve onun etrafında koparılan fırtınaya.
Kafkasya'da yaşayan değerli bir dostumla geçen hafta Face Book üzerinden yazışıyorduk. Kendisiyle konuşup iznini almadığım için ismini vermeyeceğim. Bana "Çerkes Hakları İnisyatifi eğer Çerkes eşittir Herkes demeye devam edecekse adını değiştirsin, Kafkas Halkları İnisyatifi olsun. Çerkes eşittir Adige'dir ve siz taleplerinizi Abazalar, Asetinler ve Çeçenler için de yaptığınız için gençlerin zihnini bulandırıyorsunuz" dedi.
Kendisine de detaylı olarak ifade ettiğim görüşlerimi buradan da aktarmam gerekiyor.
Çocukluğumdan beri büyüklerimin konuşmalarından, yeni tanışan ve birbirlerinin Çerkes olduğunu fark edenler arasındaki diyaloglardan öğrendiğim bir şey var. Tanışma faslı Türkçe olarak "Siz de Çerkes misiniz?" sorusuyla başlar, "Evet" diye yanıt verilmesinin ardından "Adige misiniz?" sorusu gelir. Eğer yanıt "Kuşha, Abaza vb" ise sohbet farklı bir seyir izler. Şayet yanıt "Evet Adigeyim" ise konuşma derhal Adigeceye döner. Bu sohbet açma biçimi herkes diye adlandırılan halkların hepsinin kendini Çerkes olarak tanımladığını, Çerkesliği bir üst kimlik olarak algıladıklarını gösterdi bana.
Ama yine de 1990 yılında Türkiye'de ilk kez ulusal çapta yayın yapan bir büyük gazetede; Güneş gazetesinde Çerkeslerle ilgili altı günlük yazı dizisi hazırladığımda o zaman beni enforme eden Bağlarbaşı derneğinin yöneticilerinin telkiniyle Çerkes=Adige'dir diye yazmıştım.
Kıyamet kopmuştu. Bu yüzden işitmediğim eleştiri kalmamıştı.
Ardından Abhazya meselesi çıktı, savaş başladı. Çerkesler arasında müthiş bir dayanışmaya sahne oldu Abhazya'da devam eden bağımsızlık savaşı. Konjonktür gereği mi, yoksa başka bir nedenle mi bilemiyorum her şey eskiye döndü. Adigeler, Abazalar, Ubıhlar, Asetinler ve hatta Çeçenler yeniden Çerkes oldu.
Savaş bitti, Abhazya bağımsızlığını ilân etti ve yakın zamanda bu halklardan bazıları elemine edildi ve Adigeler+Abazalar=Çerkes tanımlaması yapılır oldu.
Şimdi gülümseyerek izliyorum ki sanırım önce Abazalar başlattı bu ayrışma hikayesini- "tak sepeti koluna herkes kendi yoluna" sürecine girildi.
En başa dönmüş olduk böylece.
Şimdi asıl soruya gelelim.
Çerkes Hakları İnisyatifi adındaki Çerkes ile kimler kastediliyor?
Şimdi İnisyatifin sözcüsü olmadığım için bu konuda onlar adına konuşmayacağım. Ancak fikir ayrılığı olsa da benzer görüşleri savunduğumuzu tahmin ediyorum.
Gerçekten de ÇHİ iki miting yaparak Türkiye çapında ses getiren eylemlerinde Çerkes televizyonu ve devlet okullarında Çerkesçe dil eğitimi taleplerini dillendirirken, yanlarına Abazaları, Asetinleri, Ubıhları ve Çeçenleri alarak bu işi "sulandırmayı" ya da Kafkasya'daki dostumun deyimiyle gençlerin "zihnini bulandırmayı" mı amaçlamaktaydı?
Bu soru bile bana göre Çerkes Hakları İnisyatifi için bir hakaret niteliği taşıyor. Gençler her şeyi çok iyi biliyor ve ayrımların da farkında. Aslında birileri kaşımasa bu konuşulanlar mesele bile değil onlar için.
ÇHİ'nin yola çıkış noktasında şu var:
"TRT kanallarından birinde Çerkes televizyonu ve devlet okullarında pozitif ayrımcılık yapılarak Çerkesçe dil eğitimi yapılabilmesinin önü açılmalıdır" derken MUHATAP olarak karşılarına aldıkları DEVLET ya da HÜKÜMET'e "Adigelik, Çerkeslik vb." kavramları anlatarak boşuna zaman kaybetmeye gerek görmüyor. Çünkü muhatabın umurunda bile değil bizim üzerinde tepindiğimiz bu mesele.
Değerli dostum bana diyor ki "Şimdi sırf siz işin içine Abaza ve Asetinleri ya da Çeçenleri kattığınız için bu talebiniz karşılık bulmayabilir"..
Oysa tam tersine, bu güçlendirici bir etki yapar.
Şu bir gerçek.
Türkiye'de bizim dışımızdaki herkes; Türkler, Aleviler, Kürtler, Lazlar vb; herkes, Adigeler, Abazalar, Çeçenler, Asetinlerin tamamına ÇERKES diyor. Kafkasya'daki cumhuriyetlerde ise Çerkes=Adige. Aslında Kaberdeyler kendilerine Adige diyorlar mı bu çok tartışmalı bir durum ya neyse. Karaçay-Çerkes cumhuriyetinde Abazinler de var mesela en az Adigeler kadar. Peki onlar nasıl oluyor da kendilerini Çerkes ülkesinin vatandaşı olarak tanımlıyorlar örneğin.
Üzerinde on yıllarca konuşabileceğimiz bu gibi tanımlar bizleri hiç tanımayan başkaları için ne ifade eder artık hesap edin. Bu saatten sonra her lafın başında bu durumu izah ederek vakit kaybedemeyiz, enerji tüketemeyiz.
Düşünsenize, bir haber televizyonu diyelim ki aramızdan birkaç kişiyi çağırıp tartışma programı yaptırmaya kalkıştı. Hedef Çerkesçe yayın yapacak televizyon, dil öğrenimi hakkı, Çerkesçe köy isimlerinin geri verilmesi vb. konular. Ama birden bire konuklar arasında "Çerkes eşittir herkes mi yoksa Çerkes eşittir Adige mi" tartışmasının çıktığını hayal edin.
İşte bir fiyasko böyle yaşanır.
Peki bunu kim ister? Kimin işine yarar?
Bu ayrımlar üzerinde sürekli tartışma üretenler düşünsün.
Ancak size Almanya'dan ilginç bir örnek vermek istiyorum. Kıssadan hisseyi sizler çıkarın.
Almanya, belki bilenleriniz vardır, İslamiyeti resmi bir din olarak tanımıyor. Cumhurbaşkanı Christian Wulf her ne kadar "İslamiyet Almanya'nın bir dinidir" dese de bu resmiyete dökülmediği için ne para yardımı alınabiliyor, ne vergi kolaylıkları sağlanabiliyor, ne de İslami kurumlar bir baskı grubu olabiliyorlar. Almanya hükümeti şimdiye kadar İslami grupları "Tek bir merkezi yapınız yok, hanginizi muhatap alayım" diye oyalıyordu. Ancak çeşitli İslami gruplar ve ülkelerin temsilcileri bir araya gelince ve baskılar çoğalınca sonunda Almanya hükümeti bir konferans düzenledi ve adını ALMAN İSLAM KONFERANSI olarak koydu. Dikkat edin, Almanya değil, Alman...
Almanya hükümeti bununla kalmadı, konferansa Alman derin devletinin kurdurduğu bir takım örgütleri de davet etti. Bilirsiniz, Türkiye'de var bunun uzantıları. Kadın erkek karışık namaz kılmak, kadın imam, kadınların başı açık namaz kılması, beş değil üç rekat namaz gibi farklı ve uç görüşlere sahip gruplar.
Konferansta sonuçta Alman hükümetinin beklediği oldu ve gruplar birbirlerine girdiler.
Konferansın ardından Almanya hükümeti yine aynı şeyi söyledi:
"Ne yapalım, kendi aranızda bile birliğiniz yok ki? Hanginizi muhatap alayım?"
Uzattım, buraya kadar sabırla okuduysanız artık bu yazının Motto'sunu söyleyelim ve bitirelim:
"147 yıl evvel yaşadığımız ‘crying game-ağlatan oyun'dan hâlâ çıkaracağımız dersler var."