Değerli okuyucularım,

Çerkes Milleti gerek anavatanda, gerekse diasporada köylü bir toplumdu. Bunun iyi yanı köyde izole bir biçimde yaşayarak dilini, kültürünü, geleneklerini yaşatma imkânına sahip oluyordu. Ama köylülük, dünyayı izleme ve anlama bakımından gelişmeleri ıskalama alanı oluyordu.

Osmanlı’nın yıkılmasıyla yerine kurulmuş olan cumhuriyet adındaki diktatörlük, tek millet yaratma savaşına girdi. Cumhuriyet diye bize anlatılan masal, Türk etnisitesi dışındaki halkların inkar, imha ve asimilasyon politikaları ile yok edilme savaşı idi.

Bu baskı ve asimilasyon politikalarının başlarına açtığı dertler yüzünden, önce kimliğinden utanma, sonra da kimliğinden vazgeçme süreçlerini beraberinde getirdi. Kimliğinden vazgeçen insanlar, ”Türkçesi bozuk olmasın, Çerkes olduğu anlaşılmasın” diyerek çocukları ile Çerkesçe konuşmamaya başladılar. Dil yasakları, şarkıların, masalların ve Çerkesce yapılan şakaların bile yok olmasını beraberinde getirdi. Şapka kanunu kalpağı yok ederken, kılık kıyafet kanunu da Çerkes milli kıyafetlerini yok etti. Jandarmaların Çerkes Mızıkalarını süngü ile parçalamaları ve tehditleri yüzünden Çerkes düğünleri yapılamaz oldu. Öğretmenlerin okullarda Çerkesçe konuşan çocuklara attıkları dayaklar da her şeye rağmen Çerkesliği yok edemedi. Ama dilini bilen, xabzeyi de çok iyi bilen nesiller, kimliklerinin başlarına dert açması yüzünden, kırılan zihniyetleri nedeniyle kimliklerinden vazgeçmişlerdi. Dün gibi hatırlıyorum, 1974-75 öğretim döneminde üniversite için İstanbul‘a gelirken, babamın bütün arkadaşları “mec şüzereadğer yeşümğaş’ı” (aman Çerkes olduğunuzu belli etmeyin) diye tembihlerde bulunmuştu.

1950’li ve 1960’lı yıllarda radyonun hızla köylere ulaşması, dilin yasaklanması ile birlikte yok olmuş olan Çerkes müziğini tamamen unutturdu. Ve Çerkesler Muzaffer Akgünleri, Zeki Mürenleri pek sevdiler.

Tüm olumsuz koşullarına rağmen gerek Osmanlı döneminde, gerekse Cumhuriyet döneminde Çerkesler okuma işine çok önem verdiler. Birçok asker, bürokrat ve yönetici çıkardılar. Ama okuyan Çerkesler bu eğitimlerini halklarını aydınlatmak için değil, sınıf atlamak için kullandılar. Kendi çabalarıyla bir yerlerde makam ve mevki sahibi olmuş bir çok Çerkes kimliğini gizledi ve kariyerine zarar vereceği gerekçesiyle Çerkesler’den ve Çerkeslikten uzak durdu. Böylece Çerkesler “Okumuşu çok, aydını yok” bir millet oldular.

Ve nihayet traktörün köylere girmesiyle birlikte artık köylerin tasfiye sürecine nokta kondu. Çünkü yüz kişinin yapacağı işi bir traktör rahatlıkla yapıyordu.

Okumak, çalışmak ya da ticaret yapmak için şehirlere başlayan akım, köyleri ıssız ve kimsesiz hale getirdi.

Ve artık şehirlerde doğmuş olan ikinci ve üçüncü nesiller için gidilecek bir köy de kalmamıştı.

***

Şehirlere akan yüzbinlerce kişi ne yaptı?

Baskı ve sindirmeler sonucu kimliğinden vazgeçmiş kitlelerin yüzde doksanı yaşam savaşı, mal mülk edinme derdine düştü ve Çerkeslik onlar için hayatlarında en son hatırlanan, hatta hiç hatırlanmak istenmeyen bir şeye dönüştü.

Bütün baskılara rağmen duyarlı kalabilmiş yüzde onluk bir kesim de -ki bunların birçoğu Çerkeslerin okumuşlarından oluşuyordu- dernekler kurmaya başladılar. Dernek kurmak kolay bir şey olmasına rağmen 1952’de kurulmuş olan İstanbul Kafkas Kültür Derneği’nden dokuz yıl sonra 1961’de Ankara Kuzey Kafkas Derneği kurulabilmiştir. Çünkü insanlar devletin etnik bir örgütlenmeye son derece soğuk baktığını bildikleri için bir araya gelmeye korktular.1961 anayasasının getirdiği nisbi özgürlük ortamında 1960-1980 yılları arasında onlarca dernek kuruldu. Bugün tüm Türkiye çapında yüz seksen civarında dernek, vakıf, spor kulübü ve oluşum mevcuttur.

Köy kökenli kesimlerimizin sosyalleşme alanı olan derneklerimiz, şehirlerde doğan ikinci ve üçüncü nesil Çerkesler için bir anlam ifade etmemeye başladı. Dernekleri ayakta tutan birinci nesil şehirli Çerkesler dillerini, kültürlerini ve oyunlarını köyün doğal ortamında, hiç bir eğitim almadan kendiliğinden öğrenmişlerdi ve bunun yaşatılmasını istiyorlardı. Ama şehir ortamında bir azınlık kültürünün nasıl yaşatılabileceğine dair bir fikirleri ve tecrübeleri yoktu. Ömrünü derneklerde geçirmiş, kendini derneklere adamış bir çok dernek emekçisinin çocukları ve torunları derneklerin kapısının önünden geçmiyor. Çünkü kent doğal bir asimilasyon ortamıdır ve devletin zorla ve sopayla yapamadığını, şehir hiç bir zahmete katlanmadan kendiliğinden yapıyor.

Köylerden artık, okumak ya da çalışmak için yeni gençler şehirlere gelmiyor. Derneklerimiz adeta yaşlılar ve emekliler kulüpleri haline geldi. Eğer çözüm üretilmezse, derneklerimiz ya kendiliğinden kapanacak, ya da kayyumlara devredilecektir.

Ve şehirlerdeki son Çerkeslik vahaları kuruyacak, Çerkesliğin ruhuna bir el-Fatiha okunacaktır.

***

Peki ne yapmalı?

Yapılması gereken en önemli şey, dernekleri ayakta tutan nesillerin daha fazla çaba göstermesi ve kendi milletlerine karşı cimri tutumlarından vaz geçip daha cömert ve daha fedakar olmalarıdır. Sol ve sağ siyasetler için yıllarca hapis yatabilen Çerkes milletinin evlatları kendi milletleri için bir bildiri kaleme alıp talep dile getirmekten imtina etmektedirler. Bir talep dile getirenleri ise suçlayıp aşağı çekmenin savaşına girmektedirler. Bu tavır kimlik ve zihniyet Kırım’ına uğramış insanların zavallılık halidir. En önemli çıkış bu ezilmişlik duygusundan çıkıp yüreklendiğimizde, cimrilik psikozundan çıkıp cömertlik moduna girilecektir.

Artık şehirli olan, profesör, doktor, mimar, mühendis, avukat, yönetici, işadamı vs. gibi çok parası olmayan ama şehir koşullarında iyi kazanıp iyi yaşayan, çocuklarını kolejlerde ve yurtdışında okutabilen bu okumuş kesim güç birliği, fikir birliği yaparak parasal kaynaklarını bir araya getirdiklerinde çok şey yapabilirler.

Öncelikle yapılması gereken şey gençliğe yatırım yapılmasıdır. Gençleri saygısızlıkla suçlayıp toplumdan uzaklaştırmak yerine, onlardan öğreneceğimiz çok şeyin olduğunu bilmemiz gerekiyor. Çünkü onlar teknoloji çağının içine doğdular, iyi eğitimliler ve en az bir dünya dilini biliyorlar ve dünyayı izleme imkanına sahipler. Köyde doğmadıkları ve köyde doğan Çerkeslerin kaygılarını anlayamadıkları için anne babalarının kaygılarını anlayamıyorlar ve derneklerin önünden bile geçmiyorlar.

Bu gerçeklerin ışığında, gençlere temalı burslar, ödüller, ödüllü yarışmalar, çeşitli seyahat imkanları sağlanmalı, ne yapacakları konusunda demokratik bir tartışma zemini yaratılmalıdır.

Ayrıca müziğin toplumların varlığını sürdürmesinde ne kadar önemli bir yeri olduğunun farkına varılarak Çerkes müziğinin derlenmesine, yeni formlarda yorumlanmasına, yeni profesyonel şarkıcıların ve bestecilerin yetiştirilmesine, yeni profesyonel Çerkes orkestralarının yetiştirilmesine yatırımlar yapılmalıdır. Çok eskiden olduğu gibi, kurulacak Çerkes orkestraları “Cegeqo-Wusaqo” topluluklarının gördüğü sevgi ve saygıyı görmelidir. (Cegeqo-Wusaqo toplulukları Kafkasya’da ülkeyi baştan başa gezen ve her olay için besteler yapan müzik toplulukları idi.)

Şehirlerimizdeki düğünlerimiz ise tam bir rezalet. Danslar edilip, angara havalarında göbekler atıldıktan sonra düğünün dağılmasına yakın bir çalgı çıkarılıp oynayanı el çalanı, hatiyagosu belli olmayan çorba misali bir Çerkes düğünü yapılıyor. Oysa profesyonel bir Çerkes orkestrasının çaldığı müziklerle tamamen Çerkes müzikleri ve şarkıları  ile yapılacak düğünler Çerkes kimliğinin şehirlerde oluşmasına inanılmaz katkılar sağlar. (Ben bunu şehirde yapılan Kürt düğünlerine davet edildiğimde gördüm ve çok imrendim.)

Çerkesin Çerkese propagandası şeklinde yürüttüğümüz çalışmalarımız yerine; dilimizi, kültürümüzü varlığımızı dünyaya duyuracak etkinlikler içinde olmamız ve dünyadaki iyi insanların da desteğini alabilmemiz gerekiyor. Ulusal ve uluslararası festivallere katılma, ülkemizdeki ve dünyadaki insan hakları kuruluşları ile dayanışma içinde olurken, diğer etnik toplulukların yaptıklarından ve tecrübelerinden de istifade etmemiz gerekiyor.

Ödediğimiz vergilerdeki payımızı istemek demokratik bir mücadele biçimidir. Çerkes Televizyonu, Anadil eğitimi, Çerkes Kültür Merkezlerinin devlet tarafından finanse edilmesi, ödediğimiz vergilerimizdeki payımızı istemek en doğal hakkımızdır.

Tüm bunları yapabilmek ve şehirlerde Çerkes kalabilmemiz için, özünde Çerkes milliyetçiliği olan siyasi bir akıl ve mücadele gerekiyor.