Bir yıllık çalışmalarını rapor haline getiren Adige Dil Derneği’nin performansı dil sevdalılarını sevindirirken gelecek için umut verdi.

Adıǵe Dil Derneği kamuoyuna sunduğu  bilgilendirme raporu şöyle:

14  Mart  2012  tarihinde  kurulan  Adıǵe  Dil  Derneği  30  Haziran  2012  tarihinde  ilk  genel  kurulunu  yaparak  kadro  teşkilat  yapısını  oluşturmuştur.  Bir ilk olarak 15-16 Aralık 2012 tarihlerinde ANKARA’da “Adıǵe Dil Kurultayı” yapmıştır. Söz konusu kurultayda Türkiye Diasporasında eğitim sistemleri dahil Adıǵe Latin Alfabesinin kullanılması üzerine %  99 gibi çok yüksek bir oranda karar alınmıştır. Yine aynı kurultayda “Adıǵe  Dili  Komisyonu”  oluşturulmasına  karar  verilmiştir.  Alınan karar gereği Türkiye,  Anavatan,  Avrupa, İsrail, Ürdün  başta  olmak  üzere  Dünya’nın  bir  çok  ülkesinden  katılımcılarla  Derneğimiz  tarafından oluşturulan “Dil Komisyonu” yedi aydır her gece Skype ortamında bir araya gelerek gece geç vakitlere kadar disiplinli ve özverili bir şekilde dil çalışmalarını sürdürmüştür. Adıǵe Dil Derneği Dil Komisyonu tarafından bugüne kadar yapılan çalışmalar hakkında Çerkes Kamuoyunun bilgilendirilmesinin yararlı olacağı düşüncesi ile sonuçları aşağıda özetlenmiştir.

1.  ALFABE ÇALIŞMALARI:

Günümüz  teknolojisine  ve  Dünya  şartlarına  uygunluğu  nedeniyle  ADDER  tarafından  hazırlanan  ve Adıǵe  Dil  Kurultayında  kabul  edilen  “Adıǵe  Latin  Alfabesine”  Kaberdey  lehçesini  de  kapsayacak  şekilde istenilen  harfler  eklenmiştir.  ADDER  tarafından  hazırlanıp  “Dil  Komisyonu”  tarafından  son  şekli  verilen “Adıǵe Latin Alfabesi” ile ilgili tüm detay ve seslere aşağıdaki linklerden ulaşabilirsiniz. (Not Programlar Ofis 2007 veya üst versiyonları ile çalışmaktadır. VBA & Excel için makro ayarları gerekebilir.)

http://www.danef.net/web/tr/ppt/ALFABE_tr.pptx

http://www.danef.net/web/tr/ppt/ALFABE_ad.pptx

http://www.danef.net/web/tr/ppt/ALFABE_ing.pptx

2.  SÖZLÜK ÇALIŞMALARI:

Adıǵe  Latin  Alfabesi  ile  bu  güne  kadar  108.000   kelime  derlenmiş  ve  kayıt  altına  alınmıştır.

Danefdeki  sözlüğümüz  alışıla  gelmiş  olan  sözlüklerden  farklıdır.  Dijital  platformda  kullanıla  bilinen  ve internet  veya  cep  telefonları  ile  ulaşıla  bilinen  arama  motorlarını  içermektedir.  Danefdeki  sözlüğümüzde Türkçe  veya  İngilizce  arama  yaparken  kelimenin  tamamını  yazmak  gerekmektedir.  (TR.  Kelebek,  İNG. butterfly  gibi.)  Adıǵe  kelimeleri  ise  kelimenin  ilk  harfleri  ile  bulabilirsiniz.  Burada  dikkat  edilmesi  gereken husus  aranan  kelimenin  Adıǵe  Latin  Alfabesi  ile  yazılmış  olmasıdır.  (Zexekırkehan  kelimesini  aramak  için Zexekır yazmak yeterli  olmaktadır.) “Zexekırkehan gibi kelimelerin Türkçe karşılığı yoruma tabi olduğundan bu tür kelimeleri ilk harfleri ile aramak daha da kolaylaşmaktadır.

Fiillerimizin  Türkçe  karşılıklarını  bulmak  çok  zordur.  Örneğin  “xelentḣen,  kıqoŝırığeḉın,  téatéyen, zepkırıxın,  yiwun”  gibi  sözcüklerin   Türkçe  anlamlarının  en  yakınını   bulmaya  çalıştık.  Yinede  Türkçe  ve İngilizce hatalar görüldükçe ve bu konuda ikazlar geldikçe gerekli düzeltmeler yapılacaktır.

Sözlük  çalışmaları  kapsamında  günümüzde  unutulmuş  veya  güncel  hayata  giren  teknik  kelimeler üzerinde  uzun  ve  zahmetli  bir  çalışma  yapılarak  derlenmiştir.  Derlenen  bu  sözcükler  TV  yayıncılığı,  haber sunumu, film seslendirmesi gibi durumlarda çok gerekli olacaktır. Bu kapsamda derlediğimiz 4500 kelimeye aşağıdaki  linkten  ulaşabilirsiniz.  Söz  konusu  linkte  göreceğiniz  kelimeler  ilk  hazırlık  çalışmaları  olup  konu üzerindeki çalışmalar halen devam etmektedir. Bu kelimelerin kullanılabilirliği ve kabulü konusunda ortak bir mutabakatın sağlanabilmesi için sizlerin de bu kelimeleri inceleyip, hatalı olanları bize ileterek katkıda bulunabilirsiniz.

http://adigedilder.com/web/tr/Gus%60exer.xls

3.  GRAMER ÇALIŞMALARI:

Dilimizdeki  fiillerin  zenginliği  ve  çekim  kalıpları  çok  geniş  kapsamlıdır.  Danefde  14  ayrı  fiil  gurubu ve her fiil için 155 çekim kalıbı mevcuttur. Danefde kayıtlı olan 65.000 fiil göz önüne alınırsa bu işin hacmi ortaya çıkmaktadır. Bu fiilerin çekimlerini yazsaydık 500 sayfalık 10.000 kitap olurdu. Kaldı ki Fiilmatik programı  ile  istediğiniz  fiilin  çekim  kalıplarına  saniyede  ulaşabiliyorsunuz.  Yapmanız  gereken  fiillerin  bağlı olduğu listbox dan istediğiniz dilden (TR,ADG,ING) istediğiniz fiil seçerek çekim tablolarına ulaşabilirsiniz. En önemlisi bu veriler dijital olarak elimizde mevcuttur.

Fiil  çekim  kalıpları  oluşturulurken  dünya  standardına  uygun  çekim  formları,  şahıs  zamirinin,  şahıs ekinin değişimi, olumlu, olumlu soru, olumsuz, olumsuz soru normuna uygun tüm şahıs ve zamanlara göre, fiilin  nesne  alıp  almamasına  veya  vöktörel  fiillerde  şahıs  ekinin  önek  ile  fiil  kökü  arasında  kaynaşmasına, Fiilin yüklem veya zarf tümleci olmasına göre çekim kalıpları ortaya çıkmıştır. Vektörel fiiller ile fiil hacmini arttırmak  yerine  öneklerin  anlamıyla  fiilleri  ele  alsaydık  denilebilir.  Önekler  köklerle  kaynaşarak  farklı anlamlar almaktadır (şığeç'en, uğeç'en, téğeç'en … gibi).

Örnek  olarak  bilgisayar  tarafından  çekilen  (  qon  :  gitmek  )  fiilinin  çekim  kalıpları  aşağıdaki  linkte verilmiştir.

http://adigedilder.com/web/tr/qon%20(1.fiil%20gurubu_MA).pdf

4.  GRAMER TERİMLERİ:

Fiillerimiz de zaman kalıpları, yüklem, zarf tümleci, kip sınıflamaları, TR ve ADG isimleri aşağıdaki linkde liste olarak verilmiştir.

http://adigedilder.com/web/tr/H'uş%60e%20ĺeḣanxer.xls

5.  VEKTÖREL FİİLLERİN OLUŞUMU:

Vektörel filler; önek ve fiil kökünün kaynaşmasından meydana gelir. Fiil çekimlerinde şahıs eki önek ile kök arasında yer almaktadır.

Birincil ekler: (ḉe go xe de ko ye yi té u). Fiil kökünün hemen soluna gelir İkincil ekler: (kı ki fi şı ze zı şü`ı dı ). Birincil ekin hemen soluna gelir. Birincil eklerle Kombinasyonlar oluştururlar.

Örneğin (kı ze fı xe ) öneklerle, (fın) kökünden oluşan vektörel fiiller; (xefın, fıxefın, zexefın, kıxefın, kıfıxefın, kızexefın, kıfızexefın) gibi.

Tespit edebildiğimiz 820 önek kombinasyonu ve 312 fiil kökü mevcuttur. Bilgisayar programı yukarıdaki örnekte olduğu gibi 300.000 fiil türetmiştir. Ancak bunların tamamını inceleyemediğimiz için elimizde olan 65000 fiile ilave edilmemiştir.

6.  F7 YAZI DENETİMİ VE ADİGE KLAVYE:

Word  ve  Excel  programlarında  yazdığınız  hatalı  yazılan  Adıǵe  kelimeleri  bilgisayarınız  F7  tuşuna bastığınızda doğrusu ile düzeltmektedir. Bu uygulama standart ve hatasız yazılımı sağlamaktadır. Aşağıdaki linkten Adıǵe Klavyesini bilgisayarınıza yükleyebilirsiniz. Örneğin (ṕ  harfi için Altgr tuşu ile birlikte p harfine, ś harfi için Altgr tuşu ile birlikte s harfine, ŝ harfi için Altgr tuşu ile birlikte ö harfine,  ź harfi için Altgr tuşu ile birlikte z harfine …gibi) Bununla ilgili detay bilgiler indirilen dosyanın içinde bilgi notu olarak mevcuttur.

http://danef.net/web/tr/ppt/adige_klaviye.rar

7.  SAYIMATİK:

Aşağıdaki  linkten  programı  yükleyebilirsiniz.  Danef  sözlükte  sayılar  alışageldiğimiz  20  li  sayı sisteminde  verilmiştir.  Sayımatik   ise  çok  daha  kullanışlı  olan  10  tabanlı  sisteme  göre  sayıyı  yazıya çevirmektedir. (Örneğin 99 sayısı 20 li tabana göre ṫ`oḉipĺ`ıre pş`ıqubğure, Onlu tabana göre bğuç’ bğu)

http://www.danef.net/web/tr/ppt/LITE.xlsm

8.  ÇEVİRMATİK:

Bu  program   Kiril  alfabesi  ile  yazılmış  bir  metni   Latine  ,   Latin   ile  yazılmış  olan  bir  metni  Kirile çevirmektedir.  Bu  çevriyi  kullanabilmek  için  Danef  de  belirtilen  Adıǵe  Latin  Alfabesinin  kullanılması gerekmektedir. Bu programı indirme linki aşağıdadır.

http://www.danef.net/web/tr/ppt/LATIN-KIRIL.xlsm

9.  DİLİ YENİ ÖĞRENENLER İÇİN GÜNLÜK SÖZLÜK:

http://www.danef.net/web/tr/ppt/DANEF2000.xlsm

10.  DİLİ YENİ ÖĞRENENLER İÇİN KELİME OYUNU:

http://www.danef.net/web/tr/ppt/words.rar

11.  BAŞLANGIÇ SEVİYESİ İÇİN HAZIRLANMIŞ SESLİ DERS SLAYTLARI:

http://www.danef.net/web/tr/ppt/DERS.pptx

http://www.danef.net/web/tr/ppt/TEST.pptx

12.  ADİGE LATİN ALFABESİNE ÇEVRİLMİŞ ROMANLAR:

http://www.danef.net/web/tr/ppt/Kuko.pdf

http://www.danef.net/web/tr/ppt/BATIR.pdf

13.  TİYATRO VE BELGELSELLER:

http://www.livestream.com/danef

14.  GÖRSEL VE SESLİ 2500 ADET SLAYT:

www.danef.net

15. SONUÇ:

Adıǵe Dil Derneği dil ile uğraşan bir ihtisas derneğidir. Tüm dernek, vakıf ve Adıǵe STK kuruluşlarına eşit mesafededir. Özellikle dil bilen hemşerilerimizin çalışmalarımıza katılmalarını bekliyoruz. Çalışmalar Skype üzerinden devam etmektedir.

Dilimizin yaşatılması, geliştirilmesi ve işlevsel hale getirilmesi aynı zamanda kültürümüzün yaşatılması, ulusal bilincimizin geliştirilmesi ve kısacası var olma irademizin en yaşamsal göstergesi olacaktır.

Bu konu Kiril mi olsun? Latin mi olsun? Tartışmalarına kurban edilemeyecek önemdedir. Latin alfabesi dilimizin dijital ve sanal ortamlarda kullanım kolaylığı ve işlevsellik sağlayacağı için tercih edilmiştir. Amacımız  tüm  Adıǵe  şiveleri  kapsayacak  şekilde  kelime  haznemizi  genişletmektir,  Yazılanlar  imla kılavuzunu  oluşturacağı  ve  Türkiye  deki  Adıǵe  dili  eğitimi  için  kullanılacağı  gözönüne  alınarak  verilerimizi tekrar tekrar gözden geçirmek olmalıdır. Google a, Microsoft un ürünlerine Adıǵe dilini eklemek olmalıdır.

Ayrıca  yeni  nesil  cep  telefonları  için  (Iphone.apps,  Android.apps  …)  uygulama  yazılımlarını  geliştirmek olmalıdır.

Teknoloji ile büyüyen gençlerimizden bu yazılımları ve her yıl Ekim ayında internet üzerinden açılan

Adıǵe kurslarına katılmalarını bekliyoruz. Bizler  dilimizi  geleceğin  teknolojisi  ile  kayıt  ediyoruz.  İnternet  olan  her  yerde,  yeni  nesil  cep telefonlarında verilerimize ulaşabiliyoruz. Sanal ortamdaki dil kurslarımızla, Dünyanın her yerindeki Adıǵeler ile dilimizi geleceğe taşıyoruz.

Yorumlar