Bizim bugün yaşamakta olduğumuz problemlerin büyük çoğunda
imparatorluğumuzun dağılmasının yol açtığı büyük travmanın izleri var.
En başta “kimlik” meselesi. İmparatorluklar çağında belirleyici
olan önce dinî kimliğiniz sonra da etnik aidiyetinizdi. Devlet katında
birincisi önemliydi. Kimlerin askere gidip gitmeyeceğinden kimlerin ne
kadar vergi vereceğine kadar devleti ilgilendiren konularda başlıca
kriter hangi dinî cemaatin mensubu olduğunuzdu. Toplumsal hayatta ise
etnik kimlik önemliydi. Çünkü sizin farklılığını, renginizi gösteren “özel” kimliğiniz oydu.
İmparatorluklar çağının ardından ulus devletler çağı geldi. Bazılarının sandığının aksine ulus devlet demek etnik devlet demek değildir.
Zaten etnik devlet tarihte örneği kolay bulunabilen bir model de
değildir. Ulus devlet homojen toplum demektir. Dili, dini, kültürü
benzer insan topluluklarının oluşturduğu siyasal yapının adıdır.
Ulus devletler aşamasına Avrupa bizden çok daha önce geçti. Çünkü
Roma çağından sonra imparatorluklar uzun ömürlü olmadı. Bunun bir sebebi
de üretim ilişkilerindeki değişimdi. İmparatorlukların sonsuz sayıda
feodal birimlere bölündüğü sıralarda burjuva diye bir insan türü ortaya
çıkmış ve bu insanlar ekonomik imkânlarını kullanarak zadegân
yönetimlerinin yerine kendilerinin belirleyici rolde oldukları “halk egemenliğine” dayalı rejimler ihdas etmeye koyulmuşlardı. Feodalite sona ermiş, modernite doğmuştu.
Burjuvazinin egemen olduğu yani halkın demokratik katılımının
sağlandığı yönetimlerin yeniden imparatorluk çatısı altında bir araya
getirilmesi artık düşünülemezdi. Ama etnik ayrışma için aynı şeyi
söyleyemeyiz. Bugün bile etnik temelde siyasi otonomiye sahip olmayı
isteyenler var. Sözgelimi Belçika’da.
Ama... Avrupa’da herhangi bir aydının “nerden geçtik şu ulus devlet aşamasına” diye hayıflandığına kolay kolay şahit olamazsınız. Biz buna her gün şahit oluyoruz. Türkiye’de “ulus devlet” kavramı bazı aydınlardan “bütün kötülüklerin anası” muamelesi görüyor. Ulus devletin nihayetinde tarihsel ve sosyolojik bir aşamanın ürünü olduğunu kabul etmek istemiyoruz sanki.
Elbette bütün ulus devletlerin olduğu gibi bizim ulus devletimizin de
bazı sorunları var. Bunlar aslında modernitenin sorunları. Mesela
çoğulculuk noksanlığı gibi. Bir de bizimkinin etnik kimliklerle ilgili
ekstra sorunları var. Ulus devlet inşası adı altında etnik kimliklerin
inkârını da bagajında muhafaza eden bir tecrübe bizimkisi.
Kemalist rejim laikleşme politikalarını uygulamak için “çok etnili” bir millet anlayışından uzaklaşmak durumundaydı. Çünkü millet dediğiniz yapı “Kürtlerden, Çerkezlerden, Gürcülerden, Boşnaklardan, Arnavutlardan vs” oluşuyorsa
bütün bu unsurları bir araya getiren şeyin ortak kültür, yani
Müslümanlık olduğunu kabul etmiş olacaktınız. Kemalistler işte bu
sakıncayı ortadan kaldırmak için “etnik homojenite” yalanını uydurdular.
Her ne kadar bu politika artık terkedilmiş olsa da, biz yine “ulus
devlet” deyince bu tarihsel tecrübeyi hatırladığımızdan tuhaf tepkiler
vermekten kendimizi alıkoyamıyoruz.
