12 Eylül 1980 askeri darbesinden sonra,1982 yılında yapılan anayasa ve cumhurbaşkanlığı seçimi referandumunda, askeri cuntanın kudretli lideri Kenan Evren "Hainler, bölücüler, anarşistler, kökü dışarıda mihraklar “hayır” diyor, öyleyse vatanını sevenler evet diyecek" diyordu.

1982 referandumunda da iki seçenek sunulmuş olmasına rağmen, hayır demek şiddetle yasaklanmış, hayır propagandası yapmak şöyle dursun, teşebbüs edenler bile şiddetle cezalandırılıyordu. Referandum oylamasında evet seçeneği beyaz pusulalarda, hayır seçeneği ise mavi pusulalardaydı. Bu yüzden gazetelerde mavi göz, mavi deniz, mavi gökyüzü gibi ifadelerin bile kullanılması yasaklanmıştı. Sandığa atılacak zarfların şeffaf olduğu, mavi pusulayı zarfa koyanların hemen orada tespit edilip tutuklanarak hapse atılacağının propogandası yapılıyordu bir taraftan. Sıkıyönetim koşullarında yapılmış olan 1982 anayasa referandumundan % 92 evet, %8 hayır çıkmıştı. Ben de o zaman hayır demiş olan % 8'in içinde olmanın gururunu taşıyorum.

% 92 ile kabul edilmiş olan 1982 anayasası, olağanüstü koşullarda gerçekleştiği için, ne Türkiye'de ne de dünyada hiçbir zaman meşru kabul edilmedi. Hep değiştirilmesi gündemde oldu, hep bir yerleri parça parça değiştirildi. Şimdi de 18 maddesi değiştirilmeye çalışılırken, Türkiye'nin 1930’lu yıllarında uyguladığı "Kuvvetler Birliği" ilkesini geri getirmeye çalışılarak otoriter bir rejimi referandum yoluyla tesis etmeye çalışmaları ne kadar ironik değil mi?

Türkiye'de şu anda yaşayan büyük bir kitle yaş olarak 1982’yi hatırlayamaz. Ama 12 Eylül askeri cuntasının lideri Kenan Evren'in sözleri ile, bugünkü cumhurbaşkanının sözlerinin birebir aynı olması tesadüf olabilir mi? Yoksa Türkiye'deki bütün sivil siyasetçilerin içlerinde bir Kenan Evren mi var?

Ama biz biliyoruz ki, bu halk devlet zırhını kuşanıp kendisini ezen diktatörleri bir biçimde hep alt etti. Tıpkı 1982 % 92 oy verdiği Kenan Evren'e, 1983te kurdurup, açıktan desteklediği "Milliyetçi Demokrasi Partisi"ni üçüncü parti yaparak dersini vermişti. Aynı seçimlerde Turgut Özal'ın Anavatan partisi iktidar, Necdet Calp'ın başında bulunduğu Halkçı Parti ana muhalefet partisi olmuştu.

Yani bu ülkede devletle, millet karşı karşıya geldiğinde, millet devleti alt etmiş, onu hizaya sokmasını bilmişti

Yazımız bunun tarihsel hikayesinden yola çıkarak, bu güne bir yolculuk yapacaktır.

***

1945 yılına gelindiğinde, Türkiye bir yol ayrımına gelmişti. İkinci Dünya Savaşı bitmiş ve Rusya Orta Avrupa'yı da sistemine katmıştı. Bir biçimde kendine yeten, içine kapanık bir biçimde yaşayan Türkiye, kuzeyinde beliren, kendisini yutmak isteyen bu düşmana karşı yeni müttefikler bulmak zorundaydı. Bunun için birleşmiş milletlere, Nato'ya üye olmak istiyordu. Bunun için çok partili hayata geçmesi zorunlu hale gelmişti.

Yıllardır tek başına iktidarını sürdüren CHP, karşısına çıkabilecek bir partinin kendisini alt edebileceğine ihtimal vermediği için, çok partili hayata geçişi mecburen kabul etti. Dört CHP milletvekilinin verdiği önergeden dolayı tarihe "Dörtlü Takrir" olarak geçen olaydan sonra, 7 Ocak 1946 kurulan Demokrat Parti, CHP'ye karşı muhalefet başlattı. Demokrat Parti tek parti rejiminden bıkmış ve yılmış tüm kesimler için bir umut ışığı oldu. Sağ, sol, islamcı, işçi, köylü, aydın tüm kesimlerin desteğini aldı. Devleti temsil eden CHP'ye karşı milleti temsil eden Demokrat Parti oldu. 1950 ve 1955 seçimlerini ezici çoğunlukla kazandı. Türkiye demokrasisine çok şey katabilecek olan Demokrat Parti, maalesef içinden çıktığı CHP'ye dönüşmekte gecikmedi. Partizanlık aldı yürüdü. Vatan Cephesi diye bir cephe oluşturup, üye olanları devletin yayın organı olan radyodan günlerce yayınladılar. Basını susturabilmek için her yöntemi denediler. 15 Demokrat Partili milletvekilinden oluşturulan "Tahkikat Komisyonu" hakim ve savcıların yetkilerini üstlenerek tutuklamalar yapmaya başlaması, hukuk düzeninin ortadan kaldırılması olarak kabul edildi ve bardağı taşıran son damla oldu.

Demokrat Parti, 27 Mayıs 1960 tarihinde bir askeri darbe ile devrildi. Keşke seçim yoluyla gönderilebilseydi. Keşke o idamlar olmasaydı. Ama 1961 Anayasası Türkiye Cumhuriyetinin bugüne kadar gördüğü en demokratik anayasa olarak tarihe geçti.

27 Mayıs 1960 askeri darbesinden sonra Demokrat Partinin devamı olarak kurulmuş olan Adalet Partisi milletin temsilcisi olarak kabul edildi. Darbenin yanında olarak görülen ve devleti temsil eden CHP, Adalet Partisi karşısında hep kaybetti. 1960'lı yıllar Süleyman Demirel'in yıldızının ve iktidarının parladığı yıllar oldu. Demirel'de iktidar olur olmaz devletleşmekte gecikmedi. 1961 Anayasasının getirdiği demokratik hakları kullanmak isteyen, işçi, köylü ve gençlik muhalefetini bastırmak için her yöntemi denedi. 12 Mart 1971 askeri müdahelesi ile görevden uzaklaştırıldı.

1970'li yılların başından itibaren Bülent Ecevit'in yıldızı parlamaya başladı. CHP içindeki devletçiliğe karşı, sosyal demokrat bir çizgiyi savunan Bülent Ecevit, 1972 yılında İsmet İnönü’yü devirerek CHP Genel Başkanı olmuştu. Artık milletin temsilcisi Bülent Ecevit olmuştu. 1973 seçimlerinden birinci parti olarak çıkan CHP, MSP (Milli Selamet Partisi) ile koalisyon kurmuştu. 1974 Kıbrıs harekatı ile popülaritesi zirve yaptı. Koalisyonu bozup tek başına iktidar olmak isteyen Ecevit bunu başaramadı. İyi bir hatip, dürüst bir siyasetçi olan Ecevit, sol için yapamazlar, beceremezler anlayışının sembolü oldu adeta. 1970'li yıllardaki Ecevit-Demirel çekişmesi, Devrimci-Ülkücü çatışması 12 Eylül askeri cuntasının taşlarını döşedi.

12 Eylülden sonra sivilleşmeyi Turgut Özal ve Anavatan Partisi temsil etmişti. Ama Anavatan Partisi yosuzluklarla ve cunta rejiminin yasaklarını sürdürmekte kararlı bir çizgide devam etmeye başlayınca düşüşe geçmişti. 1987 yılında iç ve dış baskılar sonucu, kapatılan partilerin yöneticilerinin yasaklarının kaldırılması için yapılan referandumda ANAP ve Özal yasakları savunarak halkın karşısına geçmiş ve tarihin çöp sepetine gitmiştir.

***

1994 İstanbul Belediyesi seçimlerinde, çöp yığınları arasındaki İstanbul’u Nurettin Sözen’den alarak ayağa kaldıran, 2002 seçimlerinde batık bir ekonomiyi Bülent Ecevit'ten devralarak sistemi işletebilen Tayyip Erdoğan sonu nasıl biteceği belli olmayan bir başarı hikayesi gibidir. Yaşanan 15 yıllık iktidar döneminden sonra, Ak Parti ve Tayyip Erdoğan da maalesef devletleşmiş ve her şeyi yapabileceğini sanmaya başlamıştır.

Ak Parti ve Tayyip Erdoğan’la ilgili söylenecek  çok şey var. Ama biz burada 16 Nisan referandumu ile ilgili çok kısa bir tespit yaparak bu yazıyı bağlayacağız. Türkiye’nin geçirdiği bütün referandumları yaşamış biriyim. Ama bu referandum nedense bana birebir 1982 referandumunu hatırlatıyor. Devletin bütün mali, idari ve cezai gücü kullanılarak dayatılan anayasa değişikliği, ülkeyi 1930’lu yıllara götürmek istiyor. Nehirlerin akışını nasıl tersine çeviremezseniz, toplumların ilerleyişini de geriye çevirmeniz mümkün değildir.

Halktan kopup devletleşen iktidarlar, hep kaybetmişlerdir. Devletle millet karşı karşıya geldiğinde, hep millet kazanmıştır. Tarihin bize öğrettiği bu yalın gerçeğin ışığında, Ak Parti ve Tayyip Erdoğanın 16 Nisan’da kaybedeceğini çok net olarak biliyoruz artık.