14 Mart 2012 tarihinde kurulan Adığe Dil Derneği ADDER (Adığe Bze Xase/ABX) tüzüğünde ifade edildiği gibi, en önemli çalışma konusunu Çerkes dilinin kaybolmasını önlemek, yaşatmak ve dünya dilleri arasında tanınmasını sağlamak olarak belirlemiştir.

Bu çerçevede, dilin yaşatılması için Çerkes popülasyonunun en yoğun olduğu Türkiye’de kullanılan Latin harfleri temel alınarak alfabe hazırlanmasının fonksiyonel olacağı düşünülmüştür. Latin harflerinin gelişen bilgisayar teknolojisine daha uygun olması sebebiyle Microsoft’un kabul ettiği dünya dilleri arasında Çerkesce’nin de katılabileceği düşüncesi ile yeni bir alfabe hazırlanmış ve kamu oyunun incelemesine sunularak katkıda bulunulması istenmiştir.

Ancak, Kafkas Dernekleri Federasyonu (KAFFED) Rusya Federasyonu’unda Kiril harflerini esas alan bir alfabe bulunduğunu, bu alfabenin Çerkes diline daha uygun olduğu iddia ederek itirazda bulunmuştur.

Ortaokullarda “Yaşayan Diller ve Lehçeler Dersi” kapsamında seçmeli olarak okutulan Adıǵece derslerinin, fonetik Latin alfabesi ile verilmesi konusunda, derneğimiz KAFFED de dahil olmak üzere, gerekli istişarelerde bulunmuş, dil kurultayını yapmış ve tüm yasal prosedürleri tamamlayarak Milli Eğitim Bakanlığının ilgili kurullarına başvurmuştur. Söz konusu kurullar tarafından yapılan kapsamlı inceleme ve değerlendirmeler sonucunda “Latin Alfabesi ile hazırlanan Adıǵece Öğretim Programı” Milli Eğitim Bakanlığı Talim Terbiye Kurulu Başkanlığının 27.05.2015 tarih ve 18 sayılı kararı ile kabul edilerek Tebliğler Dergisinde yayınlanmıştır.

Ancak KAFFED çeşitli gerekçelerle, Milli Eğitim Bakanlığı Talim Terbiye Kurulu Başkanlığının 27.05.2015 tarih ve 18 sayılı kararının, hukuka aykırı olduğu iddiası ile 12.05.2015 tarihinde “Yürütmeyi durdurma” talebi ile Danıştay 8. Dairesine dava açmıştır. (Esas no:2015 5431) Davada ADDER Yönetim Kurulu adına Eğitim-Öğretimden sorumlu Yönetim Kurulu üyemiz Ahmet Cevat Benk müdahil olarak görevlendirilmiştir.

Danıştay 01.10.2015 tarihinde verdiği kararla Yürütmeyi Durdurma istemini reddetmiş, 16.12.2019 tarihinde ise davayı Esastan reddetmiştir.

Bu süreçte derneğimiz Kiril tabanlı ders programının da devam etmesini özellikle istemiş, Latin veya Kiril alfabe seçiminin eğitimcilerin tercihine bırakılmasını talep etmiştir.

Bu gelişmeler üzerine KAFFED, 19.06.2020 tarihli dilekçesi ile söz konusu kararı Danıştay İdari Davalar Genel Kuruluna taşımıştır. (Esas no:2020/1248) Bu talebi de inceleyen Genel kurul Danıştay 8. Dairesinin bu kararını ONAMIŞTIR. Böylelikle derneğimiz tarafından hazırlanan Latin alfabesinin Türkiye Cumhuriyeti Mahkemelerince tanınmasına ve hukuki dayanak oluşmasına vesile olunmuştur.

Neticede, ADDER’in görüşü haklılık kazanmış ve yargı tarafından onanmıştır.

Hukuki itirazlar dışında KAFFED ve bazı bağlı dernekler tarafından yapılan engellemeleri kamuoyuna hatırlatmakta fayda görüyorum.

- ADDER tarafından yapılan Dil Kurultay’ına davet edilmesine rağmen “üst kuruluş “ olduklarını iddia eden KAFFED kurultaya katılmamış, kurultaya başkan yardımcısı şahsi tercihi olarak katıldığını ifade ederek itirazlarını sıralamış ve bir kısım  muhalifler ayak kalkıp bağırarak “yalan söylüyorsunuz, M.E. Bakanlığı Dil Komisyonu kararını iptal ettireceğiz“ tehdidinde bulunmuşlardır.

- Çalışmaları tanıtım maksadı ile yapılan sunumlara; KAFFED’E bağlı derneklerden Ankara Derneği, sunucu başkana bodrum katın bir izbe yerinde yer göstermiş ve kimse katılmamıştır. KAFFED, itirazlara kendisi de inanmadığından, yaptığı bir toplantı ile alternatif Latin esaslı alfabe hazırlanması için bir komite kurmuşsa da, teknolojik bilgilerinin kafi olmadığını anlayan komite, ADDER’den Latin alfabesi DATA baz’larını talep etme pişkinliğini göstermiş ise de bu talepleri karşılanmamıştır. Bilgisayar teknolojisine vakıf eleman aranmış ilanlar yapılmış fakat netice alınamamıştır.

-  Antalya Derneği’nde yapılan sunumda sunum konuları ile alay edilmiştir.

-  Bozüyük Derneğin’de yapılan tanıtım toplantısında yüksek sesli itirazlar yapılmış ve sunum bitirilmeden lokalde bir kısım dernek üyeleri okey oynamaya başlamıştır.

-  Eskişehir derneği, tanıtım toplantısı yapılmasına müsaade etmemiştir.

-  ADDER’in çalışmalarına katılan bazı üyelerimize tehdit vs gibi uygulamalarla, M.E. Müdürlükleri nezdinde yapılan protestolarda ön sıralarda yer alması için baskı yapılmıştır.

Her türlü karalayıcı ve engelleyici müdahalelere rağmen, ADDER’in Çerkes diline vakıf üyeleri 4 yıl süreyle gece geç saatlere kadar SKYP vasıtası ile çalışarak Çerkes diline 321.000 Kelimelik dijital sözlük, 4.000 den fazla yeni kelime kazandırmış, unutulan çok sayıda kelimeyi kayıt altına almış ve en önemlisi, bugüne kadar hiç kimsenin üzerinde durmadığı fiil zamanlarını (Kipleri) tespit etmiştir. (Yapılan çok sayıda başka konulardaki çalışmalar ADDER WEB sayfasındadır)

Sonuç olarak özellikle belirtmek isteriz ki; derneğimizin amacı bir alfabe dayatması değil, yok olma sürecine giren dilimizi yaşatmak için günümüzün gerekli kıldığı yöntem ve ileri teknoloji kullanmaktır.

ADDER gerçeği kabul edilmiştir. ADDER’in 30.000 ‘e yakın takipçisi vardır.  Bunların arasında kuruculardan daha fazla dile vakıf  üyelerimizin bulunması bizi ziyadesi ile memnun etmektedir. Tüm enerjimizi, kurumlarımızla ve hemşerilerimizle iş birliği içinde anadilimiz için kullanmak dileğiyle, son sözüm şudur.

“ADDER,  ÇERKES DİLİNİN YILMAZ VE EBEDİ KORUYUCUSUDUR”

***

ADIǴE DİL DERNEĞİNİN GERÇEKLEŞTİRDİĞİ

LATİN ALFABE İLE HAZIRLANAN DİJİTAL PROGRAMLAR:

105.000 kelime (4 Dilde: İngilizce-Rusça-Arapça-Türkçe) içeren Dijital Kiril ve Latin Sözlük

Bilgisayar ve cep telefonlarına yüklenebilen Adıǵe Klavye

Fiil çekimlerini veren dijital FİİLMATİK programı

300 bin fiilin etken ve edilgen çekim kalıplarıyla Türkçe-ingilizce anlamları

Kaybolan fiilerimizi veren ḢUŞIE KEĞOTIJ programı

Latini Kirile, Kirili latine çeviren program

Sayıları (0 - 999.999.999.999) yazıya çeviren program

Android Cep telefonlar için geliştirilen seçenekli 60.000 soru programı

YAPILAN YAPILAR:

2010 Yılında yapılan sürgün anıtı (3,10 MT x 3,60 MT)

2017 Yılında yapılan 2 derslik+1 konferans salonu ve 60 yatak kapasiteli öğrencilere yaz kursu verilebilecek KÜLTÜR MERKEZİ

DİJİTAL PLATFORM:

Danef Radyo 7 Yıldır kesintisiz yayında

Danef Web Tv 4 Yıldır kesintisiz yayında

Danef.com 25 Yıldır yayında

Adıǵe Dil Derneği Facebook Grubumuz ( 28.000 üye)

Dijital sesli kitaplar ( 26.000 Dakika)

Ders Videoları ( 28 Ünite)

BASILAN KİTAPLAR

Oáćexer

Adıǵe guşıexer

NART OR'OÁTEXER

Ḣoḣuxer

Honaćexer

Semerkewxer

Ders 5. Abzax

Ders 5. Kaberdey

Ders 6. Abzax

Ders 6. Kaberdey

İmla klavuzu

Gulaś

Kamzegu

Šıfır zeratéqoağer

Sawsırıko

Adıǵabze Gramer

Dil Kartları

DİJİTAL KİTAPLAR

Karikatür 525 Slayt

Dunayem yiguşıexer 786 Slayt

Wısexer 278 Slayt

Suret txığexer 264 Slayt

Slayt 227 Slayt

Test 244 Slayt

Wızıxer 104 Slayt

Tharıo 12 Slayt

Apk ĺepkıxer 163 Slayt

Şııćexer 206 Slayt

Guşıeblerxer 113 Slayt

Şöxer 23 Slayt

Şxınxer 58 Slayt

Wıne apesımexer 48 Slayt

Meşıxer 48 Slayt

Kuşha mışhaxer 34 Slayt

Şöćıxer 21 Slayt

Txığexer 222 Slayt

Müzik apesımexer 12 Slayt

Coğrafya 77 Slayt

Hašıwıšıxer 30 Slayt

Çıǵıxer 31 Slayt

Ahılxer 46 Slayt

Apesımexer 55 Slayt

Bzıwxer 39 Slayt

Xeterıćıxer 32 Slayt

Panel 52 Slayt

Mafe & maze 28 Slayt

Psewışhaxer 58 Slayt

Şığınıxer 28 Slayt

Ofşıexer 40 Slayt