"Diaspora; kopuntu çok uzun zamandan beri bir kavim veya inanç mensuplarının anavatanlarından koparak başka yerlerde azınlık olarak yaşamaları. Sözcük hem kopma eylemini hem de kopup azınlık olarak yaşayan kimseleri ifade eder." -Wikipedia

Wikipedia'nın bu tanımında bir anavatan bir de ondan ayrılan yavrular var diye tarif ediliyor. Ama Çerkeslerin durumunda bunu aşan bir şeyin olduğunu düşünüyorum.  Bu tarife göre anavatanın büyük yavruların küçük olması gerekiyor. Ama biz anamızdan, yani anavatanımızdan soykırıma uğrayıp sürüldüğümüzde neredeyse geride anavatan diye bir şey kalmamıştı. % 95'i sürülmüş Çerkes halkının anavatanı bir yangın yerine dönmüş, içerisinde ise neredeyse Çerkes namına bir şey bırakılmamıştı.

Ama zaman yaraları saran en iyi ilaçmış derler. Anavatandakiler de diasporadakiler de yeniden küllerinden doğdular. Haberleşme, yardımlaşma, akrabalarını bulma ve yeniden anavatana dönmenin yollarını aradılar.  Osmanlı askeriyesinde ve siyasetinde önemli yerler işgal edip, örgütlenme yollarını buldular. Anavatandakiler de yaralarını sarıp toparlandılar. Anavatan ve diaspora birlikte ilk defa siyasi bir tavır göstererek, 11 Mayıs 1918 tarihinde federal bağımsız Kuzey Kafkasya Cumhuriyeti’ni kurdular.

Ama birinci dünya savaşı Rusya'yı da, Osmanlı'yı da yerle bir ederken ortaya yeni yapılar çıkıyordu. Osmanlı’dan ortaya çıkan Türkiye cumhuriyeti ırkçı bir diktatörlüktü. Orada her şey tek tip olacaktı. Tek dil, tek millet, tek din, tek mezhep. Bu faşist anlayış Çerkeslerin yarattığı her şeyi yok ederken Çerkeslerle birlikte tüm halkları yok edebileceğini düşünüyordu. Halklar büyük acılar çekerek, büyük bedeller ödeyerek bugünlere geldiler. Çerkesler de diğer halklar da tüm faşist baskılara inat yok edilemediler.

Anavatanda oluşan sosyalist nizam ise, hem "ulusların kendi kaderlerini tayin hakkı" ilkesi çerçevesinde, hem de çoğu Rusça bilmeyen Kafkasya halklarını sisteme entegre etme anlamında bir takım kültürel ve yerel özerklikler tanıdılar.

Verilen bu haklardan ve sağlanan maddi pozitif ayrımcılıktan dolayı anavatanımızda kendi diliyle yazan söyleyen bir çok sanatçı ve yazar yetişti. Bir külliyat oluştu. Bunu çok değerli buluyorum. Ama bizden zorla alınmış vatanımızın yanında verilmiş hakların büyüklüğünün bir toz zerresi kadar olduğunu düşünüyorum. Eğer vatanımız bizden zorla çalınmamış olsaydı, bugün anavatanımız da en az 20 milyonluk nüfusumuzla bugüne kadar üretilmiş kültür sanat ve bilim ürünlerinin en az 100.000 katını üretirdik.

Sosyalist sistemi yıkan Rusya yönetimi aslında rücu etti. Federal bir devlet olan Rusya üniterleşmeye doğru dümenini çevirdi. Rus olmayan halkların eğitim ve sanat kurumlarının ödenekleri azaltılıp üretim yapamaz hale getirildi. Artık maalesef anavatanımızda da yeni yazarlar ve sanatçılar yetişmiyor. Çünkü asimilasyon anavatanımızda da çok üst boyutlarda. 

En son faşist Rus yönetimi peşpeşe yaptığı iki ayrı hamleyle anavatanımızdan Çerkes ismini Çerkes varlığını, Çerkes dilini silip yok etmek istiyor. Ama bunu asla başaramayacaklar. Çünkü sessiz gibi duran toplumumuzda her an patlamaya hazır bir gaz sıkışmasının olduğunu anlamaktan aciz, hantal bir Rus devlet yapısı var karşımızda.

 Rusya, Rusça dışındaki dilleri seçmeli ders haline getirerek, hatta anadil olarak Rusçayı da seçmeli ders olarak seçebileceklerini belirterek, dilimizi yok ederek Çerkesleri bitirebileceğini sanıyor. Buna ilaveten, Krasnodar valisi, Veniyamin Kondratiev ile Adige cumhuriyetinin başı Murat Kumpilov biraraya gelerek, Adige Cumhuriyeti’nin Krasnodar'a bir ilçe gibi bağlanmasına Putin'in emriyle onay vermişler, adına da aglomerasyon demişler. Yolların, köprülerin yapılabilmesi, kalkınmanın olması için bunun böyle olması gerekiyormuşmuş. Bu birleşmeyle birlikte Adige Cumhuriyeti’nin adı da tarihe karışmış olacak. Oysa Adige Cumhuriyeti’ni birleştirmek istedikleri Krasnodar da zaten bizimdi. Karadeniz’den Hazar'a kadar olan tüm topraklar da zaten bizimdi.

Biz kendimizden eminiz. Çerkesler değil, Ruslar yok olacak Kafkasya coğrafyasından. Karadeniz’den Hazar'a kadar tüm Kafkasya "özgür, demokratik, federal bir devlet" çatısı altında birleşecektir.

Şimdilik anavatanı da diaspora gibi yaptık diye sevinenler, boşuna ellerini ovuşturmasınlar.